ΑΦΗΡΗΜΕΝΗ ή ΑΝΕΙΚΟΝΙΚΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ

Ο Γιώργος Μανουσάκης ήταν ένα πνεύμα ανοικτό σε καθετί καινούργιο, που του άρεσε να διερευνά το πώς και το γιατί. Οι νέες καλλιτεχνικές αντιλήψεις, που επικράτησαν κυρίως από τις αρχές του 20ού αιώνα και κατέληξαν στην αφηρημένη ζωγραφική, δεν ήταν δυνατόν να τον αφήσουν αδιάφορο. «Βαθιά μέσα μου», έγραφε, «σε κάποια απόμερη γωνιά της ψυχής μου ενέδρευε ο πειρασμός. Με σκανδάλιζε η θεωρία της λεγόμενης ανεικονικής ζωγραφικής και τα επιτεύγματά της ασκούσαν σ’ εμένα μια περίεργη έλξη».

Ως «περιπέτεια της μορφής» χαρακτήριζε ο Μανουσάκης το κίνημα της αφηρημένης ζωγραφικής, που το σπέρμα της ενυπήρχε ήδη στο έργο του Cézanne, με μια τάση για απλοποίηση των μορφών και αναγωγή τους σε γεωμετρικά σχήματα. Με τη διάλυση της μορφής που έφερε ο κυβισμός και με την κατάργηση της προοπτικής στη συνέχεια, άλλες αξίες και άλλα εικαστικά μέσα –το χρώμα, το σχήμα και η σύνθεση–και όχι η αναζήτηση μιας συγκεκριμένης εικόνας θεωρούνταν πλέον απαραίτητες· γι’ αυτό και η αφηρημένη ζωγραφική χαρακτηρίζεται και ως ανεικονική.

Η περίοδος των πειραματισμών του Μανουσάκη στην αφηρημένη ζωγραφική κράτησε πάνω από δέκα χρόνια (1950-1965 περίπου). Στην αρχή προσπάθησε να απλοποιήσει τη μορφή, με σχήματα πιο καθαρά, χωρίς περιγραφικές λεπτομέρειες, με λιγότερο αλλά και πιο έντονο ίσως χρώμα, έργα θα λέγαμε «δωρικά», με μια ευαισθησία πιο «σκληρή» αλλά εξίσου αληθινή.

Χαρακτηριστικά των πρώτων πειραματισμών του για απλοποίηση αρχικά των μορφών είναι τα έργα του «Τα βράχια» και «Κολυμβητές στα βράχια», δουλεμένα με τέμπερες στα 1952∙ φέρνουν στον νου μας έργα του Matisse  και των fauves. Τα χρώματα είναι λίγα και καθαρά, οι όγκοι των βράχων απλοποιούνται –τονίζονται μόνον τα περιγράμματά τους– τα σώματα των κολυμβητών απλώς σκιαγραφούνται. Τον κύριο ρόλο παίζουν η στάση και η έκφραση των μορφών, και από τα χρώματα οι διαβαθμίσεις του μπλε της θάλασσας και του ουρανού. Σε αρκετά εικονικά του έργα αυτής της περιόδου παρατηρούμε μια τάση για πιο αδρά περιγράμματα και απλοποίηση των μορφών, όπως στο «Σπίτι από την ΄Υδρα»,  έργο του 1959.

Στα 1957 χρονολογείται και ένα άλλο έργο του με έντονη επιρροή από  το κίνημα του κυβισμού, από τα λίγα, απ’ όσο γνωρίζουμε, που άφησε να βγουν έξω από το εργαστήριό του. Και ήταν φυσικό να συμβεί κάτι τέτοιο, αφού το έργο το πήρε ο φίλος και συνάδελφός του, ο γλύπτης Κλέαρχος Λουκόπουλος. Αξίζει να αναφέρουμε, όπως μας διηγήθηκε ο αρχιτέκτονας Δημήτρης Λουκόπουλος, γιος του Κλ. Λουκόπουλου, ότι ο Μανουσάκης, όταν μετά από πολλά χρόνια, το 1998, ξαναείδε το έργο, δεν αντέδρασε αρνητικά, αντιθέτως το φωτογράφισε για το αρχείο του.

Την ίδια εποχή θα επιχειρήσει να εκφραστεί και μέσα από το παιχνίδισμα των

Immobility

χρωμάτων χωρίς συγκεκριμένο θέμα, όπως στα έργα «Precious stones» και «Immobility», λάδια του 1959, καθώς και σ’ έναν προγενέστερο πίνακα, χωρίς τίτλο, δουλεμένο με τέμπερες στα 1958. Το έργο μάλιστα «Precious stones» παρουσιάστηκε το 1959 στο εξωτερικό, στην

Precious stones

Αγγλία και στον Καναδά, με πρωτοβουλία του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας, όπου ανήκε τότε το Τμήμα Καλών Τεχνών.

Στα ζωγραφικά του κατάλοιπα σώζονται και πολλές άλλες τέτοιες προσπάθειες, υπογεγραμμένες ή ανυπόγραφες, που τις χαρακτήριζε ως «ασκήσεις πάνω στη ανεικονική ζωγραφική», όπου πειραματίζεται στο χρώμα, στα σχήματα και στους όγκους, και στη μερική ή πλήρη διάλυση των μορφών.

Ωστόσο, θεωρούσε ότι οι πειραματισμοί αυτοί τον είχαν οδηγήσει σε αδιέξοδο. «΄Εφθασα στο σημείο», γράφει σ’ ένα αδημοσίευτο αυτοβιογραφικό σημείωμα, «να φτιάχνω πράγματα τα οποία, ενώ οι άλλοι τα έβρισκαν ενδιαφέροντα, εγώ δυσκολευόμουνα να τα υπογράφω, γιατί δεν ήμουνα βέβαιος αν ήταν δικά μου. Η ζωγραφική, πίστευα, πρέπει να προσφέρει στο ζωγράφο τη χαρά της λύτρωσης. Δεν μπορώ να πω ότι το αίσθημα αυτό το είχα όταν ζωγράφιζα έτσι. Θεωρούσα  ότι όλη αυτή η ιστορία ήταν μια εντελώς προσωπική μου υπόθεση, γι’ αυτό και δεν είδε ποτέ το φως της δημοσιότητος. Αφού δεν κατάφερα να πείσω τον εαυτό μου, έλεγα, πώς είναι δυνατόν να πείσω τους άλλους;».

Γεγονός πάντως είναι ότι μέσα από τους πειραματισμούς αυτούς ο Μανουσάκης αγάπησε ακόμα περισσότερο τη «μορφή» και τα «πράγματα», όπως γίνεται φανερό από τη μετέπειτα δουλειά του, που στράφηκε και πάλι προς τον νατουραλισμό. Μετά απ’ αυτό το ιντερμέδιο ανεικονικής  ζωγραφικής επανήλθε στην εικονική ζωγραφική ανανεωμένος και πλουτισμένος με νέα εκφραστικά μέσα –νέα υλικά, νέες τεχνικές.

Σήμερα, βλέποντας τα έργα της εποχής εκείνης και τους πειραματισμούς του στην ανεικονική ζωγραφική, θεωρούμε ότι ήταν πολύ αυστηρός με τον εαυτό του. Γι’ αυτό και δεν νομίζουμε ότι παραβιάζουμε την επιθυμία του τα έργα αυτά να μείνουν «στον οίκο» και να μη φθάσουν «στον δήμο», με το να δημοσιεύσουμε εδώ ορισμένα δείγματα της δουλειάς του εκείνων των χρόνων, που παρουσιάζουν ασφαλώς τόσο ζωγραφικό όσο και ιστορικό ενδιαφέρον.

Σύντομα θα αναρτηθούν και άλλα αφηρημένης ή ανεικονικής ζωγραφικής του Γ. Μανουσάκη

ΣΗΜ.: 

1.   Τα κείμενα στη σελίδα προέρχονται κυρίως από το βιβλίο Γ. ΜΑΝΟΥΣΑΚΗΣ (Αγγελική Κόκκου - Μυρτώ Κουμβακάλη).

2.   Όλες σχεδόν οι φωτογραφίες των έργων που παρουσιάζονται στο Blog έγιναν από τον φωτογράφο έργων τέχνης Ανδρέα Σκιαδαρέση και ελάχιστες από τον Χρήστο Αδαμόπουλο.

3.   Οι πίνακες του Γιώργου Μανουσάκη που παρουσιάζονται στη σελίδα βρίσκονται σε Πινακοθήκες, Τράπεζες, Οργανισμούς, Ιδιωτικές συλλογές εσωτερικού και εξωτερικού και στο αρχείο του καλλιτέχνη.

4.   Στη σελίδα γίνεται μόνον παρουσίαση του πλούσιου καλλιτεχνικού έργου του Γιώργου Μανουσάκη και δεν πραγματοποιείται καμία εμπορική συναλλαγή. Το Blog «Αρχείο ζωγράφου Γ. Μανουσάκη» δεν αγοράζει ούτε πουλά έργα ζωγραφικής ή πάρεργα του καλλιτέχνη.