ΠΡΟΣΩΠΟΓΡΑΦΙΕΣ

Η απεικόνιση της ανθρώπινης μορφής
 Τα έργα του Μανουσάκη που έχουν για θέμα τον άνθρωπο, είτε πρόκειται για προσωπογραφίες είτε για απεικονίσεις προσώπων μέσα στον χώρο όπου ζουν και κινούνται, δεν είναι ίσως τόσο πολλά, συγκριτικά  με το συνολικό του έργο, δεν είναι όμως και λίγα. Δεν θα μπορούσε να τον χαρακτηρίσει κανείς ως προσωπογράφο με τη στενή έννοια του όρου, η απεικόνιση όμως της ανθρώπινης μορφής γενικότερα ήταν κάτι που τον ενδιέφερε.

Τα πορτρέτα του, ήταν αγαπημένοι φίλοι ή μέλη της οικογένειάς του. Προσπαθούσε στις προσωπογραφίες  να δώσει, μέσα από τα φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά, την πνοή και την ακτινοβολία που εξέπεμπε το κάθε πρόσωπο. Νεαρά κορίτσια κι αγόρια, ώριμες μορφές αλλά και χαρακτηριστικοί τύποι, όπως οι ορεσίβιοι Κρητικοί, είναι τα πρόσωπα που απεικονίζονται συνήθως στα έργα του, μεμονωμένα ή ενταγμένα σε διάφορες παραστάσεις.
Από τις προσωπογραφίες του οι περισσότερες είναι δουλεμένες σε λάδι, λιγότερες σε  τέμπερα ή αυγοτέμπερα, και πολύ πιο λίγες σε ακουαρέλα.
Από τα πρώτα του έργα με απεικόνιση ανθρώπινης μορφής είναι «Ο ξάπλας», ένας νέος άνδρας –ο γαμβρός του– που διαβάζει την εφημερίδα του ξαπλωμένος σ’ ένα
νησιώτικο καναπέ. Είναι μια ακουαρέλα μικρών διαστάσεων, του 1945, σε καφετί τόνους, σχεδόν  σε διχρωμία.
Οι πρώτες προσωπογραφίες του, εκτός απ’ αυτές των μαθητικών και φοιτητικών του χρόνων, χρονολογούνται στα 1948, όπως το έργο «Το παιδί με το πατίνι», δουλεμένο με τέμπερες και σε μεγάλο σχετικά σχήμα. Ιδιαίτερα εντυπωσιακό είναι το βάθος του έργου, που το συνθέτουν η αυλόπορτα και ένα τμήμα της μάντρας και του προσφυγικού σπιτιού, όπως μαρτυρούν τα έντονα χρώματα με τα οποία οι Μικρασιάτες συνήθιζαν να βάφουν τα σπίτια τους. Το παιδί,
ξυπόλητο αλλά περιποιημένο και καθαρό, καμαρώνει κρατώντας το χειροποίητο ξύλινο «όχημά» του∙ οι χρωματικοί τόνοι του σώματος και των ρούχων συνταιριάζονται αρμονικά με το έντονο βάθος του πίνακα.
Από  το 1949 έχουμε δύο ενδιαφέροντα έργα του. Το ένα είναι η προσωπογραφία σε λάδι του φίλου του Νίκου Σκανδάμη, φαντάρου τότε. Τα χρώματα είναι γαιώδη και οι τόνοι λιγοστοί –το χακί της στρατιωτικής φορεσιάς, το καφέ του βάθους και οι ανοιχτοί τόνοι στο πρόσωπο και τα χέρια–, οι γραμμές του προσώπου αδρές, τα μάτια μεγάλα και το βλέμμα εκφραστικό και ζωηρό. Εκφραστική, σε τόνους απαλούς, είναι και η προσωπογραφία της αδελφής του Ισμήνης, δουλεμένη την ίδια εποχή με χρώματα ακουαρέλας.
Πρώιμα έργα, δουλεμένα σε λάδι με την κλασική τεχνοτροπία –ανυπόγραφα και αχρονολόγητα–, είναι δύο προσωπογραφίες δικών του ανθρώπων, του γαμβρού του, του Γρηγόρη, και της αδελφής του, της ΄Αρτεμης, καθώς και «Το καθιστό κορίτσι», μια φρέσκια ακουαρέλα μικρών διαστάσεων.
Η δεκαετία του 1950 παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον  για τις αναζητήσεις του στην απεικόνιση της ανθρώπινης  μορφής. Στα 1950 χρονολογείται η «Κοπέλα με το κόκκινο σακάκι». Δύο χρόνια αργότερα, στα 1952, θα ζωγραφίσει την οικογένειά του –τη «Μεγάλη οικογένεια» όπως την αποκαλούσε, καθώς και τον πατέρα του μαζί με την αδελφή του και ένα νεαρό αγόρι, υπάλληλο τότε στο μαγαζί του πατέρα του. Τα έργα αυτά αντιπροσωπεύουν την εποχή των πειραματισμών του για απλοποίηση των μορφών, για χρώματα καθαρά, για επιφάνειες αυτοτελείς. Στους ίδιους πειραματισμούς εντάσσονται και ορισμένα άλλα έργα του, όπως «Ο πατέρας με τον υπάλληλό του στο μαγαζί ». Αξίζει να σταθούμε ιδιαίτερα σ’ ένα άλλο έργο αυτής της περιόδου (1957),  στο «Αγόρι και θάλασσα», τέμπερα σχετικά  μεγάλων διαστάσεων. Αίσθηση προκαλεί η αντιπαράθεση λίγων αλλά έντονων χρωμάτων –λευκό, κόκκινο και μπλε– με τη μορφή του αγοριού να διαφοροποιείται  μόνο με τους απαλούς καφετί τόνους στο σώμα και με το μαύρο χρώμα στα μαλλιά. Στη δεκαετία του 1950 χρονολογούνται τρία ακόμα δυνατά έργα, δύο λεβέντες  Κρητικοί και μια προσωπογραφία της μητέρας του.
Τη μητέρα του θα τη ζωγραφίσει και αργότερα, στα 1965. Το έργο αυτό, τέμπερα σε χαρτόνι μικρών διαστάσεων, το αγαπούσε ιδιαίτερα ο Μανουσάκης και θεωρούσε ότι
τα χαρακτηριστικά της ήταν με πιστότητα και ευαισθησία αποδοσμένα. Την ίδια περίπου  εποχή, στα 1964, θα ζωγραφίσει τον φίλο του Τσιριγκούλη καθισμένο σε μια πάνινη πολυθρόνα και το 1970 τον νεαρό Πέτρο, γιο αγαπημένου παιδικού του φίλου, του γιατρού Τάκη Ραπίδη. Δικό του έργο είναι και η προσωπογραφία σε λάδι της Ηρακλιώτισσας ζωγράφου Μαρίας Φιοράκη, πίνακα που δώρισε ο Μανουσάκης στον Δήμο Ηρακλείου.
Τα επόμενα χρόνια, έως τον θάνατό του, θα ασχοληθεί περισσότερο με την απεικόνιση της γυναικείας μορφής. Στα έργα αυτά, πέρα από τα φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά, και άλλα στοιχεία, όπως η ενδυμασία, η κόμμωση και τα κοσμήματα, δίνουν άλλη διάσταση στην εικόνα. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι το έργο του «Η νύφη», του 1966· το δούλεψε σε δύο παραλλαγές με ελάχιστες διαφορές, εκτός από την απόδοση της έκφρασης του προσώπου.
Εκτός από τα πορτρέτα, του αρέσει να απεικονίζει και ολόκληρη τη μορφή στον χώρο όπου βρίσκεται, όπως στα έργα του η «Αφροδίτη Κουτσίνα», το «Κορίτσι με το σημαιάκι», η «Τσιγγάνα». Μοντέλο για το έργο του το «Κορίτσι με το σημαιάκι» ήταν η ζωγράφος ΄Αννα Παλιεράκη, που της έκανε και το πορτρέτο αλλά και σκίτσα με μολύβι, έργα εκφραστικά και δυνατά.

Είναι χαρακτηριστικό ότι, σ’ αντίθεση μ’ άλλους ζωγράφους της γενιάς του, δεν επιχείρησε να κάνει την αυτοπροσωπογραφία του, εκτός από κάποιες προσπάθειες των μαθητικών και φοιτητικών του χρόνων και ένα μεταγενέστερο σχέδιο με μελάνι σε απλό χαρτί, που τον απεικονίζει σε ώριμη ηλικία. Τον ζωγράφισαν, ωστόσο, ο Τηλέμαχος Κάνθος, ο Κώστας Γραμματόπουλος  και ο Φίλιππος Τάρλοου.
Φίλιππος Τάρλοου

Ένα θέμα που έχει να κάνει με τη μορφή και που το γνώριζε πολύ καλά ο Μανουσάκης ήταν οι εικόνες και οι βυζαντινές τοιχογραφίες. Παρόλο που είχε μελετήσει σε βάθος τη βυζαντινή τέχνη και την τεχνική των εικόνων, δεν ασχολήθηκε ιδιαίτερα με την απεικόνιση αγίων ή θρησκευτικών σκηνών. Ο Δ. Πικιώνης, στη συστατική επιστολή που είχε δώσει στον Μανουσάκη στα 1952 για να διεκδικήσει μια υποτροφία από το ΄Ιδρυμα Κρατικών Υποτροφιών, μιλούσε για τις αρετές που παρουσίαζαν τα αντίγραφα του Μανουσάκη «εκ της λαϊκής παραδόσεως και της μεταβυζαντινής τέχνης». Αναφέρει μάλιστα ιδιαίτερα μια μικρή εικόνα του, αντίγραφο «εξ Αγίου Τάφου», και γράφει ότι «παρουσιάζει μίαν τοσαύτην ‘ταύτισιν’, θα έλεγον, με το πνεύμα και την τεχνικήν του πρωτοτύπου, ώστε να την θεωρώ ως υποδειγματικήν  εν συγκρίσει με τας ψευδείς τόσων πολλών άλλων ερμηνείας».
Λίγα είναι τα έργα του με θρησκευτικό θέμα, που μπορέσαμε να εντοπίσουμε: μια ακουαρέλα του 1952, αντίγραφο μιας τοιχογραφίας από την ερειπωμένη εκκλησία της Αγίας Φωτιάς, η οποία παριστάνει πιθανόν τον Χριστό ως βρέφος, η Αγία Κυριακή, αντίγραφο τοιχογραφίας, μια εικόνα του Αρχαγγέλου, που τη ζωγράφισε στα 1989 για να τη δωρίσει στη νεογέννητη Αγγελική, κόρη του αγαπημένου φίλου του Χρήστο Αδαμόπουλο και δύο λαϊκότροπες εικόνες, του Αγίου Γεωργίου και του Αγίου Δημητρίου, που είχε δωρίσει στον Κλέαρχο και στην Ιωάννα Λουκοπούλου.
 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
  
 
 

 


 
 
 
 

               
 











Σύντομα θα αναρτηθούν και άλλες Προσωπογραφίες του Γ. Μανουσάκη 

ΣΗΜ.: 
1.   Τα κείμενα στο Blog προέρχονται κυρίως από το βιβλίο Γ. ΜΑΝΟΥΣΑΚΗΣ (Αγγελική Κόκκου - Μυρτώ Κουμβακάλη).
2.   Όλες σχεδόν οι φωτογραφίες των έργων που παρουσιάζονται στο Blog έγιναν από τον φωτογράφο έργων τέχνης Ανδρέα Σκιαδαρέση και ελάχιστες από τον Χρήστο Αδαμόπουλο.
3.   Οι πίνακες του Γιώργου Μανουσάκη που παρουσιάζονται στη σελίδα βρίσκονται σε Πινακοθήκες, Τράπεζες, Οργανισμούς, Ιδιωτικές συλλογές εσωτερικού και εξωτερικού και στο αρχείο του καλλιτέχνη.
4.   Στη σελίδα γίνεται παρουσίαση του πλούσιου καλλιτεχνικού έργου του Γιώργου Μανουσάκη και δεν πραγματοποιείται καμία εμπορική συναλλαγή. Το Blog «Αρχείο ζωγράφου Γ. Μανουσάκη» δεν αγοράζει ούτε πουλά έργα ζωγραφικής ή πάρεργα του καλλιτέχνη. 

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου