ΧΑΡΑΚΤΙΚΑ

Ο Γιώργος Μανουσάκης αγαπούσε ιδιαίτερα την τέχνη της χαρακτικής, γι’ αυτό και συνέχισε, μετά το πέρας των σπουδών του στη ζωγραφική στα 1939, να παρακολουθεί μαθήματα χαρακτικής στο εργαστήριο του Κεφαλληνού έως το 1941. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε το γεγονός ότι στην Πανελλήνια Καλλιτεχνική ΄Εκθεση που διοργανώθηκε στο Ζάππειο λίγο πριν τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο –Μάρτιο-Απρίλιο του 1940– έλαβε μέρος ως χαράκτης.

Τα περισσότερα χαρακτικά του χρονολογούνται από τα χρόνια των σπουδών του,  θεωρήσαμε, ωστόσο, ότι θα ήταν πιο ολοκληρωμένη η εικόνα, αν παρουσιάζαμε το έργο του –ξυλογραφίες, χαλκογραφίες και λιθογραφίες– ως σύνολο και όχι κατά χρονολογικές περιόδους.

Πολλά από τα χαρακτικά του έχουν ως θέμα τον άνθρωπο. Και φυσικά πρωταγωνιστούν πρόσωπα της οικογένειάς του, όπως «Η μητέρα στον νησιώτικο καναπέ», «Ο πατέρας διαβάζει το ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», «Ο θείος Επαμεινώνδας

κοιμάται», «Αθηνά, η αδελφή μου». ΄Ανθρωποι του περιβάλλοντός του απεικονίζονται και στην «Προετοιμασία φαγητού», στις «Κοπέλες με ενδυμασίες της Καρπάθου», στον «Καθιστό άνδρα» και στον «΄Ωριμο άνδρα», αρκετές φορές και κάποια μοντέλα από τη Σχολή Καλών Τεχνών, κυρίως στις απεικονίσεις του γυμνού. Αργότερα,
ιστορικές μορφές, όπως ο Αδαμάντιος Κοραής και ο ηγούμενος Γαβριήλ της Μονής Αρκαδίου, ή ιεράρχες θα γίνουν θέματα των χαρακτικών του.

Οι νεκρές φύσεις, αγαπημένο θέμα της ζωγραφικής του, απεικονίζονται και στα χαρακτικά του έργα. Μπορεί να είναι από μια απλή ξύλινη παραδοσιακή κανάτα έως πήλινα ή τσίγκινα σκεύη των παλιών νοικοκυριών. Και διάφορα άλλα θέματα της καθημερινότητας, όπως ένα παραδοσιακό κελάρι με βαρέλια, τα αποδίδει επίσης με την τέχνη της χαρακτικής. Πολλά απ’ αυτά τα πρώτα έργα του, όπως «Ο θείος Επαμεινώνδας κοιμάται», η «Προετοιμασία φαγητού», το «Κελάρι» κ.ά., δουλεύτηκαν στο εργαστήριο χαρακτικής του Γιάννη Κεφαλληνού ως ασκήσεις, με βάση παλιά του σχέδια, που είχε κάνει στην Κρήτη γύρω τα 1930.

Ιδιαίτερο ήταν το ενδιαφέρον του και για τα έγχρωμα χαρακτικά. Η πρώτη έγχρωμη ξυλογραφία του, πολύ μικρών διαστάσεων (7,7Χ10,5 εκ.), χρονολογείται στα 1938, από την εποχή των σπουδών του, και είναι μια νεκρή φύση με μια  κανάτα, ένα μήλο και ένα ποτήρι.

Στη διάρκεια της Κατοχής τον εμπνέουν στιγμές  από τους αγώνες της  Αντίστασης,

όπως η «Διαδήλωση στην πλατεία Συντάγματος το 1942», η «Μάχη της Καρούτας», το «Πλοίο Kurtulus», η «Ηρωική Κρήτη» και οι «Κρεμασμένοι της Αθήνας». Την 1η Μαΐου του 1945, επέτειο της εκτέλεσης 200 πατριωτών από τους κατακτητές το 1944, κυκλοφόρησε επίσης ένα λεύκωμα με τίτλο «Θυσιαστήριο της Λευτεριάς», με δέκα ξυλογραφίες σε όρθιο ξύλο των Α. Κορογιαννάκη, Γ. Βελισσαρίδη, Β. Κατράκη, Α. Τάσσου, Λ. Μαγγιώρου και Γ. Μανουσάκη. Μερικά απ’ αυτά τα χαρακτικά παρουσιάστηκαν στην έκθεση με θέμα «Κατοχή-Αντίσταση 1941-1944» που διοργανώθηκε στην αίθουσα τέχνης «Αστήρ» από 12 Δεκεμβρίου 1995 - 9 Ιανουαρίου 1996».

Στα χαρακτικά του Μανουσάκη διακρίνει κανείς την αγάπη του για το σχέδιο και την απεικόνιση της λεπτομέρειας, την ικανότητά του στη χάραξη, κι ακόμα τις αρετές του μικρογράφου αλλά και του ζωγράφου, πράγμα που δίνει στα έργα αυτά μια έντονη ζωγραφικότητα.

Ενδιαφέροντα είναι και τα χαρακτικά που έκανε για εξώφυλλα βιβλίων, όπως για την ποιητική συλλογή «Απόκριση» της ΄Ελλης Παπαδημητρίου, για το βιβλίο «Οι απόκληροι του έρωτα» του Αδ. Παπαδήμα, και για ένα άλλο του Γάλλου μυθιστοριογράφου Vercors, αλλά και για εικονογράφηση βιβλίων, όπως θα δούμε πιο κάτω. Ο Μανουσάκης ανελάμβανε επίσης πολλές φορές να χαράζει σε χαλκό ή σε ξύλο σχέδια άλλων καλλιτεχνών. ΄Ετσι, το 1939 χάραξε σε χαλκό τα σχέδια του αρχιτέκτονα Ν. Τζελέπη για κτίρια της παραδοσιακής μας αρχιτεκτονικής, χαρακτικά που δημοσιεύτηκαν στο βιβλίο «L’ architecture populaire en Grèce», που εκδόθηκε στο Παρίσι  το 1952,  με κείμενα του Ν. Τζελέπη και πρόλογο  του  Chr. Zervos. Στο διάστημα 1942-1944 χάραξε σε ξύλο και δύο σχέδια του Τσαρούχη, το ένα για το βιβλίο του Ν. Καρύδη «Το Λιοπύρι» και το άλλο ως ex-libris  για βιβλία του Λ. Πολίτη. Λίγο αργότερα χάραξε και πάλι σε ξύλο ένα σχέδιο του Διαμ. Διαμαντόπουλου, που δημοσιεύθηκε –έγχρωμη ξυλογραφία– στο βιβλίο της Μάτσης Ανδρέου «Απρίλης - Μάης - Ιούνιος», που κυκλοφόρησε το 19... Μια συνολική εικόνα του χαρακτικού του έργου παρουσιάστηκε, όπως είδαμε,  το 1987 στην αναδρομική έκθεση που διοργάνωσε ο Νίκος Γρηγοράκης στην γκαλερί «Υάκινθος».